กระท้อน

ชื่อวิทยาศาสตร์:  Sandoricum koetjape
ชื่อวงศ์:  MELIACEAE
ชื่อสามัญ:  Sentul, Santol, Red sentol, Yellow sentol
ชื่อพื้นเมือง:  เตียน ล่อน สะท้อน มะต้อง  มะติ๋น สตียา สะตู สะโต
ลักษณะทั่วไป:
    ต้น  ไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ไม่ผลัดใบ สูง 15-40 เมตร ต้นเปลา ตรง แตกกิ่งต่ำ เปลือกสีเทาอมน้ำตาล ค่อนข้างเรียบ
    ใบ  ใบแก่จัดสีแดงอิฐหรือสีแสด ใบช่อ ยาว 20-40 ซม. ช่อติดเรียงสลับเวียนกันไป ใบปลายช่อเป็นใบเดี่ยว
    ดอก  ดอกช่อ ออกรวมเป็นช่อ ไม่แยกแขนงตามปลายกิ่ง ช่อยาว 5-15 ซม. มีขนนุ่มทั่วไป ดอกเล็ก สีเหลืองอ่อน หรือเขียวอ่อนอมเหลือง ดอกสมบรูณ์เพศ กลิ่นหอมอ่อนๆ
    ฝัก/ผล  ผล กลมหรือแป้น อุ้มน้ำ ผลอ่อนสีเขียว แก่จัดสีเหลือง
    เมล็ด  เมล็ดรูปไต เรียงตามแนวตั้ง 5 เมล็ด
ฤดูกาลออกดอก:  ธันวาคมถึง เดือนมกราคมของทุกปี
การปลูก:  ปลูกแบบสวนยกร่อง และสวนที่ดอน
การขยายพันธุ์: 
    -     การเพาะเมล็ด ทำได้ง่ายแต่มักกลายพันธุ์
    -     การทาบกิ่ง
    -     การเสียบยอด
    -     การติดตา
    -     การตอนกิ่ง ไม่นิยมเพราะออกรากยาก
ส่วนที่มีกลิ่นหอม:  ดอก
การใช้ประโยชน์:  
    -    ไม้ประดับ
    -    ไม้ใช้สอย
    -    สมุนไพร
ถิ่นกำเนิด:  แถบมลายูและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้บริเวณใกล้เส้นศูนย์สูตร
แหล่งที่พบ:  ทุกภาคทั่วประเทศ
ส่วนที่ใช้บริโภค:  กินได้ทั้งเนื้อที่เป็นปุยสีขาวและเนื้อไต้เปลือกนิยมกินเป็นผลไม้สดจิ้ม พริกกับเกลือ หรือน้ำปลาหวาน ใช้ปรุงเป็นอาหารคาวหวานได้หลายชนิด เช่น แกงกบกระท้อน แกงอ่อมปลาดุก แกงฮังเลกระท้อน แกงคั่วกระท้อน (แทนสับประรด) ผัดเมี่ยง ตำกระท้อน กระท้อนทรงเครื่อง กระท้อนลอยแก้ว น้ำกระท้อน  กระท้อนดอง กระท้อนในน้ำเชื่อม กระท้อนแช่อิ่ม แยมกระท้อน กระท้อนกวน และเยลลี่กระท้อน เป็นต้น
สรรพคุณทางยา:  
    -    ใบสด ใช้ขับเหงื่อ ต้มอาบแก้ไข้
    -    เปลือก รักษาโรคผิวหนัง กลากเกลื้อน
    -    ผล ฝาดสมาน เป็นอาหาร
    -    ราก เป็นยาขับลม แก้ท้องเสีย บิด เป็นยาธาตุ ใช้เป็นยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้

สายพันธุ์กระท้อน
1.    พันธุ์ที่ได้รับความนิยมสูงสูดเป็นพันธุ์กระท้อนห่อที่มีรสหวาน ได้แก่ พันธุ์อีล่า ปุยฝ้าย นิ่มนวล อินทรชิต ทับทิม ขันทอง เทพรส อีแดง
2.    ส่วนพันธุ์พื้นเมืองจะมีผลดก ผลมีขนาดเล็ก รสเปรี้ยว จึงนิยมนำมาทำเป็น กระท้อนดอง กระท้อนทรงเครื่อง

กระท้อนที่นิยมปลูกมี 3 พันธุ์ คือ
1.    กระท้อนพันธุ์นิ่มนวล เป็นกระท้อนที่ให้ผลดก ลักษณะผลกลมแป้นขนาดปานกลาง ผิวเปลือกเรียบ มีสีขาวอมน้ำตาล เปลือกบาง เนื้อหนานิ่ม รสหวานอมเปรี้ยวมีปุยหุ้มเมล็ดหนาฟู รสหวานจัด เมล็ดมีขนาดปานกลาง
2.    กระท้อนพันธุ์ปุยฝ้าย เป็นกระท้อนที่กลายพันธุ์มาจากพันธุ์ทองหยิบ ผลใหญ่ทรงกลมแป้น ไม่มีจก ผิวผลเนียนละเอียด เมื่อจับดูนิ่มเหมือนกำมะหยี่ เนื้อในเป็นปุยสีขาวรสหวานสนิท เก็บผลผลิตช่วงเดือนมิถุนายน ปลูกมากที่จังหวัดปราจีนบุรี
3.    กระท้อนพันธุ์อีล่า เป็นกระท้อนที่กลายพันธุ์มาจากพันธุ์อีไหว เหตุที่คนสมัยก่อนเรียกชื่ออีล่า เพราะออกผลช้ากว่าพันธุ์อื่น (ล่า แปลว่า ช้า ) อีล่ามีผลใหญ่กว่าพันธุ์อื่น ๆ เมื่อแก่จัดเปลือกนอกจะเป็นสีเหลืองเข้มหรือน้ำตาลอ่อนเปลือกบาง เนื้อเป็นปุยสีขาวนิ่มมาก ปลูกมากที่จังหวัดนนทบุรีและปราจีนบุรี อีล่าที่มาจากจังหวัดนนทบุรีมีรสหวานสนิท ส่วนที่มาจากจังหวัดปราจีนบุรีมีรสหวานอมเปรี้ยวเก็บผลผลิตช่วงเดือน มิถุนายนถึงกรกฎาคม